यांच्याकडे कोणी लक्ष देणार का?

“आजकल सब खामोश है कोई आवाज नही करता,
शायद सच बोलकर कोई किसीको नाराज नही करता!”

आज उद्भवलेली परिस्थिती याहून वेगळी नाही असं म्हटलं तर ते वावगं ठरू नये. कारण हातावर पोट असणाऱ्यांवर आज तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार सहन करण्याची वेळ आली आहे. कधी अर्धपोटी तर कधी उपाशी राहण्याची भयंकर वेळ येऊन ठेपली आहे! आज काम मिळण्याची मारामार असल्यानं, जे काय मिळालं ते काम मुकाटपणे करायचं आणि येणारा दिवस कसातरी ढकलायचा… जेवढी मजुरी मिळते ती काही न बोलता घ्यायची अन् निघायचं हेच आज मजुरांच्या नशिबी आलं आहे! कामाच्या ठिकाणी त्यांनी मिळणाऱ्या मजुरीवरून साधा ‘ब्र’ जरी काढला तरी मुकादमाचं वाक्य ठरलेलंच असते, “तुम्हारे जैसे हमको छप्पन मिलते है, काम नही करना है तो जा सकते हो!”

एकंदरीतच पोटासाठी, आपल्या चिल्ल्यापिल्ल्यांसाठी सगळं सहन करण्याचं त्यांच्या नशिबी आलं आहे. आज ही परिस्थिती यांच्यावर का आली?

मार्च महिन्यात संपूर्ण देशभर लाॅकडाऊन सुरू झाल्यानं लहानमोठे हाॅटेल्स, मोठाले माॅल, विविध क्षेत्रातील कंपन्या, अनेक प्रकारच्या फॅक्टरीज् अचानक बंद पडल्या! त्यामुळे या सर्वांशी संबंधित असणारे असंख्य मजूर एका झटक्यात बेरोजगार झालेत. काही कंपन्यांनी त्यांना एक दोन महिन्याचा पगार दिलाही असेल मात्र मोठ्या प्रमाणावर असलेले बांधकाम क्षेत्रातील मजूर, रेल्वे स्टेशन किंवा बस स्थानकांवर फिरून गरजेच्या वस्तू विकणारे, शाळा – महाविद्यालयांबाहेर बसून किरकोळ चीजवस्तू विकणारे, मंदिराबाहेर हार, फुलं तसंच पूजेच्या वस्तूंची विक्री करणारे असे सगळेच हवालदिल झाले आहेत! असं काहीतरी अचानक घडेल याची कोणीही कल्पना केली नसणार. कोरोनाच्या या अनोख्या संकटामुळे कित्येक जण ‘डिप्रेशन’मध्येही गेल्याची अनेक उदाहरणं आहेत!

अशावेळी हातावर पोट असणाऱ्यांना हातपाय गाळून बसण्यापेक्षा काहीतरी करण्यावाचून गत्यंतरच नव्हतं. त्यामुळे मिळेल ते काम करायला त्यांचा आटापिटा सुरू झाला! त्याचा परिणाम असा झाला… आज अनेक शहरातील मजूर अड्डयावर कधी कुणी पाहिली नसेल एवढी मोठ्या प्रमाणावर गर्दी जमू लागली आहे. त्यावेळी ‘सोशल डिस्टन्स’ बाबतचे नियम पाळणं त्यांच्या ध्यानीमनीही नसतं. त्याबद्दल मजूर अड्ड्यावर जमलेल्या मजुरांना हटकले असता त्यांच्या तोंडी ‘कोरोना गेला खड्ड्यात’ हीच भावना व्यक्त होताना दिसून येते. पोटाची भूक त्यांना स्वस्थ बसू देत नाही! कारण त्यांच्यावर त्यांचं अख्खं कुटुंब अवलंबून असतं. स्वतः मात्र अर्धपोटी राहून आपल्या कुटुंबासाठी, त्यांची पोटं भरण्यासाठी त्यांची सतत तारेवरची कसरत सुरू असते. त्याकरिता कसंही करून मजुरी मिळावी म्हणून हे मजूर भल्या सकाळीच मजूरअड्डा गाठताना दिसतात. त्यात मग बंद पडलेल्या हाॅटेलमध्ये कधीकाळी काम करणारी तरणीताठी पोरं, विविध क्षेत्रातील कामावरून काढून टाकण्यात आलेले दुर्दैवी मजूर, जीवनोपयोगी किरकोळ वस्तू रोज विकून आपला चरितार्थ चालवणारे असे असंख्य नवशिके मजूर या मजूरअड्ड्यावर गर्दी करताना दिसतात. रोज सगळ्यांनाच काम मिळतं असं मात्र होत नाही. तिथंही जीवघेणी स्पर्धा असतेच असते! त्यावेळी नेमका याच गोष्टींचा फायदा तिथले बेरकी मुकादम घेताना दिसतात. कमी मोबदला देऊनही त्यांना मजूर सहज उपलब्ध होत असल्यानं या मुकादमांची तिथं मनमानी सुरू असते. त्यांच्यावर कुणाचाच अंकुश नसतो. त्यामुळे कमजोर लोकांना आपल्या दबावाखाली ठेवण्याची पूर्वापार चालत आलेली प्रथा दुर्दैवानं आजही आपल्या समाजात बघायला मिळत आहे!

अचानक उद्भवलेल्या या कोरोना संकटामुळे अनेक शहरांसोबतच ग्रामीण भागातही बिकट परिस्थिती निर्माण झाली आहे. बेरोजगारी, कोरोनाची टांगती तलवार असतानाच शाळा – महाविद्यालये बंद असल्यानं विद्यार्थ्यांना सध्या आॅन लाईन शिक्षण देणं सुरू आहे. त्यामुळेच जवळपास प्रत्येक पालकाजवळ अँड्राॅईड मोबाईल असणं आवश्यक झालं आहे. मात्र आर्थिक दृष्टीनं निम्न स्तरांवरील सामान्य पालकांजवळ तसंच ग्रामीण भागातील बऱ्याच जणांकडे अशाप्रकारचा अँड्राॅईड मोबाईल उपलब्ध नसतो! आधीच घरात खायची मारामार मग तिथं आपल्या मुलांसाठी, त्यांच्या शिक्षणासाठी अशाप्रकारच्या मोबाईलची सुविधा उपलब्ध करून देणं शक्य तरी कसं होणार? ग्रामीण भागातील लोकांचा मुख्य व्यवसाय शेती असल्यानं त्यांच्या मुलांचा बराचसा वेळ शेतातच जात असतो. त्यातून कसातरी वेळ काढून शाळेत हजेरी लावण्यासाठी त्यांना कसरत करावी लागते! मात्र आताच्या आँनलाईन शिक्षणामुळे त्यांच्यासमोर वेगळीच समस्या निर्माण झाली आहे. त्यासाठी विशिष्ट वेळ काढून शिक्षणावर आपलं लक्ष केंद्रित करणं त्यांना शक्य होत नाही. त्याचप्रमाणे अतिदुर्गम भागातील खेडेगावातील विद्यार्थी शिक्षणाच्या ओढीमुळे कित्येक किलोमीटर पायपीट करत मोठ्या गावातील किंवा तालुक्याच्या शाळांमध्ये हजेरी लावताना दिसायचे. मात्र आता या कोरोना महामारीच्या संकटामुळे शाळा , महाविद्यालये ओस पडली आहेत. त्यामुळे अशा अतिदुर्गम भागातील विद्यार्थ्यांचं भवितव्य सुद्धा अंधकारमय झालं आहे! समजा या भागातील विद्यार्थ्यांना अँड्राॅईड मोबाईल कोणी देऊ केला तरी इंटरनेटची सुविधा मिळेलच याची खात्री नसते. अशावेळी त्यांच्या या गंभीर समस्यांचं निराकरण करण्यासाठी पाच वर्षातून एकदा प्रामाणिकपणे हजेरी लावणारे पुढारी मदतीला धावून जाणार का? हा मोठा यक्षप्रश्न आहे.

महामारीच्या अभूतपूर्व संकटामुळे खबरदारीचा उपाय म्हणून सर्व चित्रपटगृह, नाट्यगृह, विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करणारे सभागृह, मंगल कार्यालयं अजूनही बंद आहेत. त्यावर सर्वस्वी अवलंबून असणारे अनेक पडद्यामागचे कलाकार, गेटकिपर, सफाई कामगार, सुरक्षा कर्मचारी, किरकोळ खाद्यपदार्थ विकणारे असे कितीतरी आजही बेरोजगार आहेत. तसंच गावागावात जाऊन लोकनाट्य, तमाशा सादर करून गुजराण करणारे, रस्त्यावर डोंबाऱ्याचा खेळ करणारे किंवा पोतराज यांचं भवितव्यही दावणीला लागलं आहे! त्यांच्यावर आज कशाप्रकारचा प्रसंग ओढवला असणार याची कल्पना न केलेलीच बरी! त्यावर आता गंभीरपणे विचार करण्याची वेळ आली आहे. आजकाल आपली बहुतेक प्रसारमाध्यमं ‘हाय प्रोफाईल’ नेते, अभिनेते यांच्याकडेच जास्त लक्ष देण्यात मश्गूल असतात. त्यात त्यांचंही काही चुकत नाही म्हणा… त्यांना महत्त्वाच्या ‘ब्रेकिंग न्यूज’ गोळा करण्यासाठी किती श्रम पडत असणार ना! मग उपरोक्त नमूद केलेल्या वंचित, पीडित लोकांकडे त्यांचंच काय कुणाचंही कसं काय लक्ष जाणार? आज आपण बघतो, नेहमी रस्त्याच्या कडेला पाणीपुरी, भेळपुरी इत्यादी विकणारे तसंच पानटपरी चालवणारे आज पदपथावर किरकोळ भाजीपाला किंवा मक्याची कणसं विकताना आढळतात. त्यांनाही शेवटी पोटासाठी काहीतरी करावंच लागणार ना! मात्र पदपथावर दुकान लावणं हे नियमबाह्य असल्यानं त्यांचं साहित्य उचलून नेण्यासाठी महानगरपालिकेची गाडी कधी येईल याचा काही नेम नसतो. अशा तणावाच्या परिस्थितीत जीव मुठीत धरून चार पैसे कमावण्यासाठी ते रोजच आटापिटा करताना दिसतात. शेवटी पोटाची भूक कोणालाच स्वस्थ बसू देत नाही हेच खरं!

“भूख है मजहब इस दुनिया का और हकीकत कोई नही!
बचके निकल जा इस बस्तीसे करता मोहब्बत कोई नही!!”

विनोद श्रा. पंचभाई, वारजे, पुणे
भ्र.क्र. ९९२३७९७७२५

आमचे इतरही लेख वाचण्यासाठी, दर्जेदार पुस्तके विकत घेण्यासाठी www.chaprak.com ला भेट द्या. ‘चपराक प्रकाशन’चे फेसबुक पेजही जरूर लाईक करा. उत्तमोत्तम व्हिडीओ पाहण्यासाठी ‘चपराक’च्या युट्यूबला भेट द्या आणि सबस्क्राइबही नक्की करा.
Copyright @ www.chaprak.com / All Rights Reserved.